W większości przypadków, surowe tynki wewnętrzne nie stanowią wystarczająco estetycznego wykończenia powierzchni ścian pomieszczeń. Są w dodatku dosyć monotonne kolorystycznie. Dlatego konieczne jest wykonanie wewnętrznych wypraw wykończeniowych ścian i sufitów. Najprostszą metodą jest nakładanie powłok malarskich z zastosowaniem farb. Odpowiednio dobrana farba zapewni tynkom wewnętrznym ochronę przed zabrudzeniem, czynnikami biologicznymi i chemicznymi. Umożliwi nadanie wnętrzu walorów estetycznych, dzięki pożądanej barwie , strukturze powierzchni i stopniowi połysku.

Czym właściwie jest farba?

Najkrótszą i jak się wydaje najtrafniejszą definicję znajdujemy w Polskiej Normie. Określa ona farbę, jako: pigmentowany wyrób w postaci cieczy, pasty lub proszku , który po nałożeniu na podłoże tworzy powlokę o właściwościach ochronnych , dekoracyjnych lub specyficznych technicznie.

Farby wodne stosowane do wymalowań wewnętrznych różnią się między sobą, przede wszystkim typem substancji błonotwórczej oraz sposobem schnięcia. Farby mineralne należą do wyrobów schnących chemicznie (utwardzanie powłok w efekcie reakcji chemicznej zachodzącej podczas wiązania powłoki) , natomiast farby klejowe i dyspersyjne wysychają w sposób fizyczny, przez odparowanie wody z zawiesiny.

Farby, znajdujące zastosowanie do wykonania wymalowań wewnętrznych, możemy podzielić także według rodzaju zastosowanego rozcieńczalnika na farby wodne oraz rozpuszczalnikowe. Nas interesują w tej chwili wyłącznie farby wodne.Farby możemy różnicować także w inny sposób, np. w zależności od rodzaju zastosowanego w nich spoiwa. Wśród farb wodnych przeznaczonych do wykonania wypraw malarskich we wnętrzach pomieszczeń rozróżniamy :
1.farby mineralne
2.farby klejowe
3.farby dyspersyjne

Inny z podstawowych podziałów, obejmujących farby stosowne we wnętrzach, rozgranicza je według kryterium zastosowanego „rozpuszczalnika”. Dzieli bowiem farby na wodorozcieńczalne, czyli takie w których zawiesina pigmentów i wypełniaczy stanowi mieszaninę z wodą, oraz farby rozpuszczalnikowe , czyli takie, w których mieszanina składników stałych jest zawiesiną w rozpuszczalniku organicznym. Obecnie przedmiotem naszego zainteresowania są farby wodorozcieńczalne.

Do wyboru, jako farby przeznaczone do malowania ścian i sufitów, mamy farby wodorozcieńczalne klejowe i dyspersyjne (w tym akrylowe, winylowe, styrenowo- akrylowe lub lateksowe),oraz rzadziej obecnie stosowane farby mineralne(np. wapienne lub cementowe). Każdy rodzaj farb zawiera oprócz spoiwa, także składniki wypełniające oraz nadające farbie kolor.

Pigmenty

Pigmenty są substancjami barwiącymi, które w stanie rozdrobnienia, dodane do farb, pozwalają na ich zabarwienie oraz poprawiają właściwości kryjące. Podstawowy podział pigmentów wyróżnia substancje organiczne i pigmenty nieorganiczne. W grupie pigmentów organicznych znajdują się substancje naturalne występujące w organizmach żywych, np. w roślinach np. sepia, indygo, chlorofil. Oprócz tego, wśród pigmentów organicznych, znaleźć można substancje wytwarzane w sposób sztuczny np. w formie past barwiących, powstających, jako mieszaniny startych barwników naturalnych , nie rozpuszczających się w wodzie. Zaliczamy do nich laki barwne, antrachiny lub azotyny.

Równie powszechnie stosowaną grupę związków barwiących stanowią pigmenty nieorganiczne. W tej grupie związków chemicznych pigmenty występujące naturalnie mają znikome znaczenie. Do celów technicznych stosuje się związki otrzymywane metodami przemysłowymi. Najczęściej znajdują zastosowanie tlenki i sole metali. Powszechnie stosowane są: biele cynkowa, ołowiana, tytanowa, zieleń chromowa, żółcień kadmowa albo chromowa, czerwień żelazowa lub kadmowa, glejta ołowiana, umbra itd. Należy podkreślić, że pigmenty różnią się po między sobą wieloma właściwościami. Na przykład: pigmenty żelazowe- charakteryzują się znaczną odpornością na działanie związków alkaicznych, możliwość barwienia różnych wyrobów (od farb wapiennych i klejowych po dyspersyjne i silikonowe), są nietoksyczne, co pozwala na bezpieczne stosowanie np. oranżu, żółci i czerwieni żelazowej do barwienia farb przeznaczonych do wnętrz mieszkalnych.

Pigmenty tlenkowe charakteryzuje wysoka odporność termiczna i odporność na promienie UV. Łatwo barwią, a jednocześnie są obojętne chemicznie. Właśnie ta ich cecha ułatwia stosowanie pigmentów tlenkowych do farb różnych rodzajów i opartych o różnorakie spoiwa.

Podstawowe rodzaje farb wodorozcieńczalnych:

Farby mineralne

Powszechne i najbardziej popularne w przeszłości były farby wapienne. Sporządzano je z pigmentów i rozrzedzonego wodą ciasta wapiennego. Dla poprawy przyczepności, do farb mineralnych dodawano także substancje wspomagające spoiwa, np. dyspersje żywic syntetycznych. Podstawową zaletą farb mineralnych była stosunkowo wysoka paroprzepuszczalność. Wśród farb mineralnych wyróżniamy: farby wapienne, farby cementowe, farby krzemianowe (silikatowe).

Farby wapienne stosuje się na tynkach , które uprzednio nie były malowane lub wcześniej wykonywano powłoki malarskie z zastosowaniem takiego materiału. Nie należy stosować farb wapiennych na powłokach wykonanych z farb klejowych, ze względu na to, że nie wykazują do nich dostatecznej przyczepności i w krótkim okresie czasu następuje proces złuszczania się nowych powłok. Technika wapienna uważana jest za najtańszą technikę malarską. Istnieje możliwość barwienia farby wapiennej pigmentami nieorganicznymi przy zachowaniu warunku ograniczenia ilości pigmentu do ok. 10% wagi ciasta wapiennego. Pewną poprawę właściwości roboczych farb wapiennych można uzyskać przez dodanie do niej ok. 7% (wagowo) kleju metylocelulozowego lub dyspersji polioctanu winylu (Winacet D 025).

Powłoki z farb wapiennych stosowano ze względu na bakteriobójcze cechy mleka wapiennego i wysoką paroprzepuszczalność wykonanych z niej powłok.

Farby cementowe sporządzane były jako wodne zaczyny cementu (1:4) z pigmentami. Podstawowym składnikiem do farb stosowanych w technice cementowej był cement portlandzki biały lub szary. Jako, że do uzyskania stwardnienia powłok wykonanych tymi farbami, konieczna jest obecność wody (wilgoci), znajdowały one w przeszłości zastosowanie do malowania pomieszczeń wilgotnych (piwnic, obiektów przemysłowych). Świetnie nadawały się do wykonywania wypraw malarskich na świeżych tynkach i świeżych podłożach betonowych. Barwienie farb cementowych, sporządzonych z zastosowaniem białych cementów, możliwe było z użyciem pigmentów odpornych na działanie alkaliów. Barwienie farb cementowych nie jest procesem łatwym. W praktyce możliwe jest bowiem uzyskanie jedynie kolorów pastelowych i to pod warunkiem zachowania wymogu ograniczającego ilość pigmentów w farbie do 10% wagi spoiwa. Zwiększenie ilości pigmentu skutkuje utratą przyczepności i pyleniem powłoki . Pewną poprawę właściwości i modyfikację stanowiło wprowadzenie do farby cementowej dodatkowego spoiwa - polioctanu winylu. Pozwoliło to na uzyskanie farb o podwyższonej jakości. Obecnie technika cementowa nie znajduje szerszego zastosowania , zwłaszcza do wykonywania wypraw w pomieszczeniach mieszkalnych, ponieważ farby tego rodzaju uważane są za prymitywne.

Farby krzemianowe ,silikatowe produkowane są w oparciu o spoiwo mineralne z krzemianu potasowego , czyli szkło wodne potasowe. Farby tego rodzaju są nietrwałe w stanie pasty roboczej i natychmiast po przygotowaniu winny zostać wykorzystane. Dlatego powszechnie stosowane są farby silikatowe modyfikowane, zawierające w swoim składzie dyspersje polimerowe i środki hydrofobizujące. Poprawione w ten sposób farby silikatowe zachowują wszystkie swoje zalety np. umożliwiają na odprowadzenie ze ściany (tynku) nadmiaru wilgoci i jednocześnie w znacznym stopniu chronią tynk przed wpływem wody. Pokrywanie zawilgoconych podłoży nie powoduje pogorszenia jakości i trwałości uzyskanej powłoki. Ponadto, farby silikatowe są odporne na działania alkalicznego podłoża , co oznacza, że można nimi malować świeże tynki, będące w toku procesów karbonatyzacyjnych. Należy jednak pamiętać, że farby silikatowe nie nadają się do malowania podłoży gipsowych (w tym tynków gipsowych, gipsowo- wapiennych, podłoży wykonanych ze szpachlówek gipsowych i anhydrytowych, także na płytach g-k). Ponad to, omawiany typ farb nie nadaje się do wykonania powłok malarskich na podłożach, wcześniej pomalowanych farbami akrylowymi lub alkidowymi. Można natomiast nakładać farby silikatowe na beton, tynki mineralne, stare powłoki z farb silikatowych i silikonowych.

Powłoki z farb silikatowych wykonane na tynkach mineralnych uważa się za nieusuwalne.

Farby klejowe mają bodaj najdłuższą historię wśród farb wewnętrznych. Powszechnie stosowanym w nich spoiwem były kleje roślinne, kazeinowe, celulozowe lub glutynowe (kostne). Farby klejowe są zawsze farbami wodnymi. Ich podstawowym i tradycyjnym spoiwem jest klej kostny. Malowanie farbami klejowymi wykonuje się na tynkach wapiennych lub cementowo- wapiennych po ich wysezonowaniu.

Niestety posiadają one także kilka wad. Największe z nich , to niska odporność na działanie wilgoci. W praktyce ograniczająca ich stosowanie do ścian i sufitów w pomieszczeniach , w których podczas eksploatacji , wilgotność nie przekracza 75%. Wilgoć wpływa niszcząco na powłoki z tych farby, powodując ich pęcznienie, osłabienie przyczepności i ostatecznie odspojenie od podłoża. W ekstremalnych przypadkach obserwowano gnicie farb na ścianie, a składnik spajający stanowił pożywkę dla grzybów pleśniowych.
Inną wadą farb klejowych jest niska przyczepność do podłożą.

Także sposób przygotowania farby klejowej może być kłopotliwy. Przygotowanie farby rozpoczyna się od wymoczenia (przez minimum dobę) w wodzie tzw. obciążników (kredy pławionej lub tonu czyli tzw. kredy malarskiej) i przygotowania z nich tzw. ciasta. Odrębnego zarobienia wodą wymagają dodatki pigmentowe. Obie mieszaniny łączy się ze sobą, podczas intensywnego mieszania i jednocześnie winno w tym, procesie nastąpić dodawanie wcześniej rozpuszczonego w wodzie kleju. Przygotowaną farbę koniecznie należy przecedzić (przetrzeć) przez sito. Gotową farbę należy sprawdzić, przez próbne nałożenie na karton i w razie konieczności skorygować ilość kleju. Farba zawierająca go w nadmiernej ilości (korekta przez dodanie obciążników i pigmentu) będzie się łuszczyć ze ściany, natomiast zawierająca klej w niedostatecznej ilości (korekta przez dodanie kleju) ulega łatwemu ścieraniu np. ręką. W handlu dostępne są obecnie suche mieszanki farb klejowych z pigmentem, wymagające jedynie wymieszania z wodą. Jednak w dalszym ciągu wymagają one przecedzenia przez sito przed malowaniem, a często także korekty ilości kleju. Farby klejowe uważane są obecnie z stosunkowo trudne w aplikacji. Mogą być nakładane na tynki wapienne, cementowo- wapienne i cementowe.

Farby kazeinowe są w zasadzie odmianą farb klejowych. Powszechnie stosowanym w tych farbach spoiwem jest kazeina lub rzadziej mieszanina ciasta wapiennego i kazeiny z dodatkiem boraksu. Najlepsze efekty pozwala uzyskać, stosowanie tego rodzaju farb na tynkach wapiennych, także świeżych, alkaicznych. Farby klejowe winno nanosić się na podłoże za pomocą pędzla lub szczotki malarskiej.

Podstawową zaletą tego rodzaju farby, jest wysoka odporność na działanie alkaliów oraz odporność na zmywanie. Powłoki kazeinowe wykonuje się z dwóch warstw farby. Należy przy tym pamiętać, że do wykonania wierzchniej warstwy przygotowuje się farbę zawierającą mniejszą ilość spoiwa i zwiększona ilość wypełniaczy.

Farby dyspersyjne (dawniej nazywane „emulsyjnymi”)- są farbami o dużej uniwersalności zastosowań i łatwości aplikacji. Nadają się do wykonywania powłok malarskich na wszelkiego rodzaju tynkach wewnętrznych. Doskonale sprawdzają się w pomieszczeniach mieszkalnych oraz do wykonania wypraw na ścianach i sufitach pomieszczeń mokrych. Charakteryzuje je niska nasiąkliwość , a powstające po ich nałożeniu elastyczne powłoki dobrze maskują pęknięcia podłoża. Z łatwością można barwić je, uzyskując wysoki stopień nasycenia koloru.

Farby dyspersyjne oparte o wodne roztwory mieszanin akrylowo- styrenowych , kopolimerów octanu winylu z monomerami (np. melanianem dwubutylu lub akrylu) wykazują wysoką przyczepność do podłoża i odporność na zmywanie. Farby dyspersyjne składają się ze spoiwa (dyspersji wodnej tworzywa sztucznego), wypełniaczy , pigmentów i dodatków. Wysychają w skutek odparowania wody i tworzą błony w procesie koalescencji. Należy dodać, że w przypadku, kiedy tworzywo sztuczne stanowiące spoiwo, występuje w stanie stałym i jest rozproszone w cieczy( np. wodzie, to mamy do czynienia z dyspersją. Jeśli spoiwo jest cieczą , to mamy do czynienia z emulsją.

Tanią odmianą farb dyspersyjnych są wodne dyspersje produkowane na bazie octanów winylu lub chlorków winylu. Należy podkreślić, że tego rodzaju farb nie wolno stosować do wykonywania powłok malarskich na powierzchniach świeżych tynków mineralnych. Możliwość wymalowań na takim podłożu powstaje po ok. 4-6 tygodniach, tzn. po skarbonatyzowaniu podłoża. Mimo, zachowania okresu karencji, wykazują stosunkowo słabą przyczepność do podłoży mineralnych. Oprócz tego farby octanowe lub winylowe wykazują niską wodoodporność i podatności na hydrolizę. Uzyskane powłoki malarskie mają niską trwałość i dość łatwo ulegają procesom starzenia. Objawem tego jest kruchość powłoki i nadmierne jej twardnienie.

Farby lateksowe- stanowią odmianę farb dyspersyjnych, schnących fizycznie. Dostarczane są jako gotowa do użycia wodna lub rozpuszczalnikowa zawiesina cząstek tworzywa sztucznego (kauczuku syntetycznego) z żywicami. Po aplikacji tworzą powłoki nie wydzielające w trakcie wysychania żadnych zapachów. Dobrze kryją zarówno podłoża wykonane z tynków mineralnych, jak i podłoża z płyt g-k lub tynki gipsowe. Pod względem technologii wykonywania robót oraz dopuszczanych podłoży, na których mogą być nakładane, farby lateksowe są podobne do farb dyspersyjnych.

Farby silikonowe (krzemoorganiczne)stanowią produkty łączące w sobie zalety farb krzemianowych i dyspersyjnych. Produkowane są z zastosowaniem dyspersji żywicy styrenowo- akrylowej lub kopolimerów akrylu z dodatkiem żywić silikonowych (zwykle siloksanowych lub sianowych). Ich podstawową zaletą jest wysoka paroprzepuszczalność powłok malarskich i niska wodochłonność. Dzięki zastosowaniu wymienionych dyspersji, farby silikonowe uzyskują wyskoki stopień przyczepności do podłoża. Pozwala to na wykonywanie wypraw malarskich praktycznie na wszystkich rodzajach tynków. Ponadto z równym powodzeniem pozwalają pokrywać zarówno tynki surowe, jak i wcześniej pokryte powłokami wykonanymi z innych rodzajów farb. Wykazują znaczną odporność na zmywanie oraz działanie słabych kwasów. Jedynym warunkiem uzyskania trwałego rezultatu ich stosowania jest uprzednie usunięcie luźnych fragmentów powłok i zachowanie zasad koniecznych do poprawnego przygotowania podłoża.

Farby silikonowe charakteryzują się wysoką trwałością i pozwalają na utrzymanie niezmiennych, w długim okresie czasu i mimo bezpośredniego działania promieni UV, kolorów. Stanowią idealne rozwiązanie do wnętrz pomieszczeń , które nie są w okresie zimowym ogrzewane w sposób ciągły. Nie ulegają uszkodzeniu w skutek zamarzania na ich powierzchni wykroplonych cząstek wody. Nie stanowią dogodnych podłoży dla rozwoju grzybów pleśniowych.

Przygotowanie nowych tynków

Przygotowanie powierzchni zależy od rodzaju tynku mającego stanowić podłoże pod powłokę malarską oraz od rodzaju farby , jaką zamierzamy zastosować. W każdym przypadku konieczne jest zastosowanie się do kilku zasad ogólnych. Przede wszystkim świeżo wykonany tynk winien dojrzewać przez okres kilku tygodni. Dotyczy to wszystkich rodzajów tynków. W przypadku tynków wapiennych , cementowo- wapiennych lub cementowych okres dojrzewania związany jest z koniecznością zakończenia zachodzących w tynku reakcji chemicznych i trwa zwykle 6- 8 tygodni, a stopień skarbonatyzowania tynku można sprawdzić metodą chemiczną. Polega ona na miejscowym (ok. 2–3 cm2) zeskrobaniu, w mało widocznym miejscu, fragmentu tynku na głębokość ok. 3-5 mm i zwilżeniu tego miejsca alkoholowym, jednoprocentowym roztworem fenoloftaleiny. O ile, kiedy stopień skarbonatyzowania tynku jest dostateczny, to w miejscu działania roztworu zmiana zabarwienia tynku nie nastąpi lub ulegnie on słabemu zaróżowieniu. Jeśli okaże się, że procesy wiązania w tynku jeszcze trwają i tynk jest zbyt świeży, fenoloftaleina zabarwi się na kolor czerwony lub intensywnie różowy.

W przypadku tynków gipsowych, proces dojrzewania to w rzeczywistości okres konieczny do ich wyschnięcia. W typowych warunkach temperaturowo- wilgotnościowych trwa ok. 3-4 tygodni.

Pierwszą czynnością przygotowawczą przed malowaniem nowego tynku z wypełniaczem kwarcowym jest usunięcie z jego powierzchni luźnych cząstek wypełniaczy. Zabieg ten przeprowadza się przez „przetarcie” powierzchni podłoża klockiem drewnianym lub paca drewnianą. Następnie całą powierzchnię tynku należy obmieść i odkurzyć, celem usunięcia pozostającego na powierzchni tynku pyłu.

W trakcie „przecierania” identyfikujemy widoczne rysy lub pęknięcia , które zaprawiamy. W przypadku takiej konieczności, należy wypełnić je masą akrylową i wygładzić do lica ściany. W przypadku tynków mineralnych powinniśmy zagruntować je przed pierwszym malowaniem, stosując dostępne na rynku preparaty gruntujące (polioctanowe lub styrenowo-akrylowe), które oprócz wygładzenia powierzchni , ograniczą także chłonność podłoża.

Zabiegiem gruntującym, w technice klejowej, jest malowanie powierzchni surowego tynku wodnym roztworem szarego mydła (ok. 2% , czyli ok. 200g mydła na 10 l gorącej wody). W technice krzemianowej zaleca się wykonanie gruntowania wodnym roztworem szkła wodnego potasowego (1:4). Dopiero po wyschnięciu podłoża wykonujemy powłokę malarską stosując odpowiednie dla wcześniej wykonanych podkładów farby.

Jeśli decydujemy się na malowanie nowych tynków farbami klejowymi, to należy zwrócić uwagę , czy tynki są w pełni skarbonatyzowane i suche. Pamiętajmy ,że farby klejowe mają tendencję do łuszczenia się, ze względu na słabą przyczepność do podłoża. W przeszłości świeże tynki zabezpieczano przed przedwczesnym malowaniem farbami klejowymi, stosując tzw. „białkowanie”, czyli malowanie metodą natryskową, wodnym roztworem wapna hydratyzowanego. Obecnie, zaniechano wykonywania tego rodzaju wypraw podkładowych, a „białkowanie” uważa się za błąd technologiczny pogarszający jakość podłoża pod wyprawy malarskie.
W przypadku planowanego stosowania farb klejowych zaleca się gruntowanie wodnym roztworem ciasta wapiennego z dodatkiem szarego mydła.

Natomiast przed wykonaniem powłok malarskich z farb dyspersyjnych , gruntowanie można przeprowadzić z zastosowaniem rozwodnionej przez dodanie 10% wody , farbą dyspersyjną lub wodnym roztworem (1część dyspersji na 5części wody) Winacytu. Stosowane są także akrylowe lub polioctanowe, fabryczne preparaty gruntujące. Dawniej stosowano także zabieg fluatowania , polegający na pokrywaniu świeżego tynku 10% roztworem fluorokrzemianu magnezu lub cynku. Malowanie wykonywano po kilkudniowym okresie karencji.

Przygotowanie starych tynków.

Rozpoczynamy od oceny stanu podłoża. Jeżeli uprzednio na tynku wykonane były wymalowania farbami wapiennymi lub cementowymi, to stajemy przed koniecznością usunięcia starych powłok i wykonania zaprawek w miejscach uszkodzeń tynków. W usuwaniu starych powłok malarskich pomocne jest ich zmoczenie wodą. Nowoczesna technologia wykonania gładkich podłoży pod wymalowania , na starych tynkach wapiennych i cementowo-wapiennych może być szpachlowanie z zastosowaniem konfekcjonowanej gładzi wapiennej (np. Alpol AT 307) lub w przypadku tynków cementowych wykonanie przetarcia tynkiem pocienionym AT 304.

Techniki nanoszenia powłok malarskich

O sposobach nanoszenia powłok malarskich decyduje rodzaj farby , a właściwie rodzaj zastosowanego w niej spoiwa i obciążników.

Tradycyjną metoda jest malowanie powierzchni odpowiednio przygotowanego tynku za pomocą pędzla malarskiego. W przypadku farb klejowych i farb mineralnych jest to jedyna metoda pozwalającą na uzyskanie odpowiedniego efektu. W przypadku wymienionych rodzajów farb konieczne jest zwykle wykonanie nakładania powłoki malarskiej w dwóch warstwach. Pierwsza z nich ma za zadanie częściowe wniknięcie w podłoże i spowodowanie jego wygładzenia. Jak mówią fachowcy „zamulenia”(wypełnienia) ewentualnych drobnych wad struktury podłoża.

W przypadku nanoszenia farb dyspersyjnych często stosowana jest technika, polegająca na nakładaniu i wcieraniu pierwszej warstwy za pomocą pędzla. Natomiast warstwę ostateczną wykonuje się, stosując wałek malarski. Takie postępowanie pozwala na skuteczne wykonanie wymalowania podkładowego (wypełniającego) i umożliwia uzyskanie ostatecznej powłoki malarskiej o strukturze „aksamitnej” i równomiernej grubości powłoki.

Nową techniką wykonywania wypraw malarskich jest tzw. metoda przecierania. Polega ona na nałożeniu na tynk dwóch różniących się odcieniem (nasyceniem koloru) warstw farby. A następnie ścieranie wierzchniej warstwy , celem uzyskania efektu „przebijania” podkładu.

PW